جناب آقای سید محسن کالوندی

مشاور محترم جوان استاندار

السلام علیکم

احتراما گزارش درخواستی درخصوص راهکارهای ارتقاء هنر، فرهنگ، موسیقی و صنایع دستی جهت استحضار و هرگونه بهره برداری ایفاد می گردد.

در گردن افکنده دهل در گردک نسرین وگل  /   کامشب بود دف و دهل نیکوترین کالای ما      (مولانا)

موسیقی و هنر در شهرستان قصرقند و جامعه ی بلوچستان قدمتی به درازای نوع زیستی و با هم بودن بشر دارد.در زمان کوچ نشینی با وجود خستگی و کار مداوم روزانه شب های پرستاره و خلوت کوهستان را بدون نوای نی،آوازخوانی و نقل اشعار پهلوانی،دیوان چاچ و بتل و گوشکند(چیستان و ضرب المثل و جوک) سپری نمی کردند.با یکجا نشینی و شروع کشاورزی آوازخوانی با لباسی دیگر وارد رسم و رسوم و زندگی مردم شد.در شروع و پایان فصل برنج آوازه خوانی و دهل و سرنا و تمبیرگ،هنگام تولد نوزاد ذگر و نازینک،هنگام شادی و در جشن های عروسی چاپ و هلو و هالو و نازینک و در هنگام عزا و مرگ کسی موتک را بجا می آوردند.نوا و آهنگ درونی خود را با توجه به موقعیت مکانی،جو و محیط اطراف خود و با توجه به سنت بومی منطقه اجرا می کردند.موسیقی بلوچ و بلوچستان با توجه به فرهنگ و سنت بومی و اعتقادات مذهبی از جمله موسیقی های موجود در سطح دنیا می باشد که با رقص و پایکوبی همراه نبوده است.با گذشت زمان و شروع تکنولوژی موسیقی و هنر وارد مرحله نوینی از حیات بشر شده است.ولی متاسفانه قدرت اقتصادی پایین منطقه،فراهم نبودن نیازهای اولیه وجودی یک انسان، عدم توجه به فرهنگ دیرینه منطقه،نبود مکان و شرایط کافی برای استعدادیابی فرصت به فعل درآوردن بالقوه و سرشار از هنر را از منطقه گرفته است.

آنگاه که سرنای " مَلنگ " حتی نخل همیشه پابرجا را به رقص وامی داشت و چرخش های پی درپی " دلپُل "(مزن دهل) نشاط را به کوه هم هدیه می داد و نعره ها و رقص های هماهنگ " نبوک "، حالی خوش را به شنوندگان می رساند، موسیقی در قصرقند نفس می کشید. چنک و سرود فیض محمد قصرقندی در ناباوری اهل موسیقی از یادها رفت و حتی مرگ " ملنگ " نیز در غلفتی رسانه‌ای به باد فراموشی سپرده شد و امروز کم تر کسی میل و رغبی به گوش دادن حماسه های " کمالان " را دارد. " هالو الو هالو "های خاطره انگیزه، زمان زیادی است که جایش را به" خوشگلا باید برقصند " داده است و رقص دورانی بلوچ دیگر با " ناگن " هندی خود را شکست خورده می بیند و در این گذر ممتد، نسل ها هستند که از تاریخ هنر خود فاصله می گیرند و فرهنگی که خود را مغلوب می پندارد، در سکوت مطلق اهل هنر.

اما هنر و موسیقی و شعر، ریشه در فرهنگ مردمان ما دارد و از دیرباز مردم این منطقه تمام احساسات درونی خودش را در هنر بیان می کرد، هنر و موسیقی به عنوان زبان گویای همه ملت ها و به عنوان یک مکتب الهی است که انسان ها را فارغ از تفاوت رنگ و دین در کنار هم قرار می دهد و غفلت از این مکتب، عواقب فاجعه باری را رقم خواهد زد. این هنر باید مورد توجه همه مسولین و نهادهای زیربط قرار گیرد،چرا که رشد هنر و موسیقی در منطقه ،خود موجب رشد فرهنگی و توسعه شهری می گردد. اما با گذشت زمان و با ایجاد فاصله بین نسل ها، و در کنار کم توجهی مسولین، موسیقی و هنر در این شهر دچار بحران شده‌اند،به گونه‌ای که امروز نسل جوان خود را با موسیقی سنتی بیگانه می پندارد و با آن قهر کرده است و برای آشتی دادن آنها باید اقدام اساسی انجام گیرد چرا که امروز، ما بیشتر در خطر تهاجمات فرهنگی هستیم، چه چیزی بهتر از موسیقی برای مبارزه با این تهاجمات هست؟ توجه به اهل موسیقی و حمایت آنها می تواند نسل جوان را به این سمت بکشاند و آنها را تا حدود زیادی در برابر انواع موسیقی وارداتی بیمه کند. مقام معظم رهبری نیز با تاکید بر اشاعه فرهنگ اسلامی و سنتی، لزوم توجه به فرهنگ اسلامی و سنتی را به مسولان گوشزد فرمودند و اگر مسولین استان و شهرستان از پیش داوری و شکل گرایی در عرصه موسیقی اجتناب کنند می توان از قابلیت های آن برای معرفی کردن فرهنگ سنتی-اسلامی استفاده کرد.

سوءمدیریت و عدم توجه کافی توسط متولیان امر هنر ، خصوصا به موسیقی سنتی موجب ایجاد گسست بین جوانان و موسیقی سنتی شده است و گمان می رود اگر این روند ادامه داشته باشد تا چند سال آینده فرزندان ما کاملا با موسیقی سنتی بیگانه باشند. البته این به معنای بهاء ندادن به موسیقی مدرن نیست، بلکه برعکس، می توان با مدیریت و ایجاد خلاقیت در عرصه موسیقی سنتی که ریشه در باورهای این منطقه دارد تحولی در موسیقی ایجاد کرد.اگر روند حمایت درست از موسیقی شهرستان قصرقند تداوم نداشته باشد به مرور زمان جوانان به سمت موسیقی غربی و عمومن بیگانه با فرهنگ و سنت منطقه کشیده خواهند شد و این یعنی عقب گرد و پس زدن پتانسیل های موجود در موسیقی سنتی،یعنی اینکه باید فاتحه هنر را در شهرستان قصرقند خواند.اگر مسولین و نهادهای مربوطه با ایجاد امکانات و دعوت از بزرگان هنر، شرایط لازم را برای فعالیت هنرمدان و موسیقی‌دوستان فراهم کنند، به طور قطع ما شاهد برقراری ارتباط نسل جوان با فرهنگ سنتی، ایرانی - بلوچی خواهیم بود که خود موجب ریشه کن شدن تهاجمات فرهنگی مخرب خواهد شد.باید به خواسته های هنرمندان این منطقه توجه شود تا شاهد شکوفایی استعدادهای نهفته در عرصه موسیقی باشیم. موسیقی از نیازهای مهم انسان است و موجب تزریق نشاط و تلطیف روح افراد جامعه می شود اما در کنار قابلیت های مثب آن می‌تواند به شدت مخرب باشد،برای همین مدیریت درست هنر موسیقی می تواند آن را در راستای اهداف متعالی درآورد.

پتانسیل های موجود :

 وجود اساتید عرصه هنر، خصوصا موسیقی سنتی در قصرقند امکان خوبی است برای تعلیم و آشنایی نسل جوان به موسیقی.همچون گروه دهل و سرنای بان شیپ ؛ داشتن استعدادهای مشتاق و بالقوه در عرصه هنر و تئاتر از قابلیت های خوب شهرستان قصرقند است که شناخته شده است و نیاز به حمایت و شکوفایی دارند ؛ اقبال مردم به هنر و موسیقی در قصرقند مثال زدنی است که می توان از آن برای حمایت و ساخت زیربناهای هنر استفاده کرد ؛ در دسرس بودن فضا جهت برگزاری جشن های هنری در سطح شهرستان؛ درآمدزا کردن هنر موسیقی برای توسعه بیشتر و حمایت هنرمندان ؛ و ...

در ذیل به برخی از هنرهای موجود در سطح شهرستان اشاره می کنیم که با تلاش و پی گیری مستمرانه می تواند جایگاه بهتر از وضع فعلی و در خور توجه ای داشته باشد:

تئاتر:

با واژه ی تئاتر برای اولین بار در دوران مدرسه آشنا می شوند.با وجود نبود هیچ گونه پیش زمینه قبلی،عدم وجود کارگردان تئاتر و متن نمایشنامه مناسب باز هم شاهد انتخاب سوژه های متفاوت تر از همیشه و هنرنمایی و انس گرفتن دانش آموزان با نقش انتخابی خود هستیم.در مناسبات و مراسمات مختلف دانش آموزان در نقشهای متفاوت ظاهر می شدند ولی متاسفانه پس از اتمام دوران مدرسه برای همیشه از این هنر خداحافظی می کردند.امیدوار هستیم با استقرار کانون تئاتر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان و توجه و برنامه ریزی مناسب بتوان شاهد حضور هنرمندان قصرقندی در جشنواره های تئاتر کشوری شد.این حرف به دور از واقعیت نیست چرا که در صحنه های محلی و استانی بدون کوچکترین حمایت و پشتیبانی خوش درخشیده اند.

سفال:

سفال هلونچوکان سرآمد تولید سفال از قدیم الایام در منطقه بوده است.این سفال بدون دخالت هیچ ابزار جدید سفال سازی با وجود مشقت ها و سختی های فراوان و بدون هیچ حمایتی هم چنان فعال و پویا به کار خود ادامه می دهد.سفالگران این هنر را نسل به نسل از گذشتگان خود می آموزند و به آیندگان هم یاد می دهند.ولی متاسفانه با وجود عدم تولید انبوه باز هم نبود بازاز فروش و درآمدزایی نامناسب پویایی و تحرک خود را به مرور زمان از دست می دهد.با توجه به درایت فرماندار و تلاش و همت کاری ای که دارند می توان با رایزنی با میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی و هم چنین آموزش و پرورش و فنی و حرفه ای مجوز ایجاد رشته سفالسازی در هنرستان کار و دانش را اخذ کرد.محقق شدن این امر جوابی مثبت و اقدامی پسندیده با توجه به قدمت دیرینه سفال در قصرقند می باشد.اگر امکان طرح چنین موضوعی امکان پذیر نبود می توان با ایجاد کارگاههای سفالسازی علاوه بر آموزش این هنر به درآمدزایی و هم چنین عدم فراموشی آن در زیر غبار تاریخ باشد.تولید انبوه و بدست آوردن بازاری مناسب برای فروش در سطح استان و کشور می تواند نام قصرقند را در عرصه ی هنر جاودانه کرد.

موسیقی:

با توجه به بافت سنتی منطقه هواداران این هنر فرصت و مجال مناسبی برای استعدادیابی در منطقه نداشته اند و چه بسا مستعدانی بوده اند که در همان نقطه ی اول و شروع کار رو به خاموشی گراییده اند خوانندگان این خطه بیشتر سبک حماسی-پهلوانی داشته اند و بدون هیچ گونه چشم داشتی برای زنده نگه داشتن این هنر اشعار خود را در مراسمات عروسی به عرصه ی ظهور می رساندند.

دهل و سرنا:

دهل و سرنای بلوچستان را با نام قصرقند می شناسند.تبحر،علاقه،پشتکار و میل درونی از بدو جوانی در وجود این شیرمردان بوده است.این گروه با وجود حضور در مراسمات محلی،ملی و بین المللی هنوز هم با بی مهری روزگار دست و پنجه نرم می کند.درآمد بدست آمده از این راه کفاف مایحتاج زندگی آنها را نخواهد کرد.اگر بتوان گروه دهل و سرنای قصرقند را بعنوان یک انجمن تخصصی هنر ثبت کرد و مشکلات اقتصادی صاحبان آن را هموار ساخت می توان شاهد آینده ای نو در این عرصه بود.

خانه صنایع دستی:

خانه صنایع دستی قصرقند که در روستای فضل الهی قرار دارد نمونه بارز هنر اصیل و دست باف بلوچستان می باشد.نخل وحشی یا پاکوتاه که به زبان محلی به نام داز شناخته می شود دنیایی متفاوت به هنر تزیینی بلوچ بخشیده است.خانه صنایع دستی قصرقند هم مجزا از این موضوع نمی باشد و در آن فرآورده های داز خودنمایی می کنند. با انتقال خانه صنایع دستی به خود شهر قصرقند و تزیین،گسترش و ساماندهی می توان به بهره برداری اقتصادی و درآمدزایی هم دست زد و هم چنین با حضور در نمایشگاههای کشوری صنایع دستی نام قصرقند را بیش از پیش زنده نگه داشت.

سوزن دوزی:

سوزن دوزی یا هنر دست زن بلوچ نشان از قدرت تخیل و ترسیم فوق العاده ذهن او دارد.رسم اشکال هندسی و تزیین آن با زیباترین نقش ها از قدیم الایام با او همراه و همگام بوده است.معمولا دختران از سنین پایین شروع به یادگیری میکنند و تا پایان عمر خود مشغول آن بوده و از این راه درآمدزایی می کنند.تماس مداوم چشم با تار و پود پارچه و ترسیم نخ روی آن موجب دید کم چشم شده و نشستن مستمر در یک جا باعث بیماریهایی از قبیل دیسک کمر و امراضی از این دست می شود.متاسفانه در هنگام کار افتادگی و ناتوانی جسمی هیچ گونه پشتیبانی یا بیمه بازنشستگی و از کار افتادگی از طرف متولیان صنایع دستی برای سوزن دوزان در نظر گرفته نشده است.به نظر بنده برای سامان دادن این امر می توان یک موسسه تعاونی غیر دولتی هنری زیر نظر معاونت صنایع دستی احداث کرد که علاوه بر درآمدزایی آموزش،مشاوره بتوان بیمه بازنشستگی و از کار افتادگی را هم با رایزنی با میراث فرهنگی بعنوان یک حق قانونی درخواست کرد.با شروع فعالیت چنین تشکلی می توان به صورت تخصصی و حرفه ای این را در سطح کلان کشوری احیا نمود.

قصرقند بستر مناسبی برای هنر بوده است و ما شاهد بالندگی هنرمندان مختلف در عرصه های گوناگون هنر بوده و هستیم. وجود فرصت ها و پتانسل‌های فرهنگی و هنری در قصرقند به خوبی این را نشان داده است،اما متاسفانه در کنار همه این قابلیت ها، در این چند سال گذشته، با بی مهری‌های زیادی که به این عرصه شده موجب شکست و از بین رفتن انگیزه در بین اهل هنرو موسیقی شده است . امیدواریم اکنون که قصرقند را به عنوان یک شهرستان جوان می شناسند توجه ویژه ای به هنر و موسیقی نشان داده شود.

پیشنهاد کلی:

توجه به هنرمندان عرصه هنر و موسیقی ، خصوصا موسیقی سنتی که دق بابی باشد برای ورود جوانان به این عرصه ؛ ایجاد خانه فرهنگ در شهرستان که متولی برگزاری و حمایت از هنرمندان شهرستان را مدنظر قرار دهد ؛ برگزاری یادواره‌های هنری برای شخصیت های موسیقی و هنری شهرستان که زنده نگه داشتن شخصیت های فرهنگی و تاریخی بهترین راه برای خدمت به فرهنگ کشور و تحقق خواسته مقام معظم رهبری در خصوص فرهنگ است.  معرفی چهره‌های ماندگار هنر و موسیقی به نسل جوان ؛ برگزاری شب‌های شعر به صورت منظم و متوالی در شهرستان برای کشف و شکوفایی استعدادها ؛ سامان دهی گروه هنرمندان در قالب انجمن های هنری و استفاده از تجربه و قابلیت های انها برای برگزاری جشن و کنسرت و احداث مجتمع‌های فرهنگی و هنری در سطح شهرستان برای حمایت از هنرمندان ؛ و …می توان برای اولین بار در شهرستان قصرقند شاهد شکوفایی هنری منطقه شد.این خانه می تواند دربرگیرنده تشکل های متفاوت هنری باشد.از این طریق می توان پتانسیل ها و ظرفیتها را شناسایی تقویت و احیا نمود.

با تشکر

عطا الله کدخدایی

مشاور جوان فرماندار قصرقند

رونوشت:

- فرماندار محترم شهرستان قصرقند جهت اطلاع